Tematem powieści są wielokolorowe losy niespełnionego artysty Atanazego Bazakbala, Zosi Osłabędzkiej - jego narzeczonej, Heli Bertz - kobiety demonicznej, Belzebuba Bertza - ojca Heli, księdza...
Powieść napisana w 1899 roku, wydana rok później. Przyniosła autorowi pozycje "duchowego wodza pokolenia". Bohaterem jest Tomasz Judym, młody lekarz-idealista, społecznik, który decyduje...